Slaapproblemen, in het bijzonder moeite met het in slaap komen en houden van de slaap, worden vaak gemeld bij kinderen met ADHD. Ook toegenomen waak momenten in de nacht, rusteloze slaap en kortere slaapduur komen meer voor. De relatie tussen slaapproblemen en ADHD is niet duidelijk, omdat er een overlap is tussen veel van de meest voorkomende gedragsgevolgen van onvoldoende of verstoorde slaap bij kinderen en de symptomen van ADHD. Uit diverse onderzoeken is gebleken dat er een overeenkomst is tussen ADHD en primaire slaapstoornissen. Hoewel het aantal kinderen bij wie op deze manier een verkeerde diagnose werd gesteld niet bekend is, rapporteerde één onderzoek dat tot 25% van de kinderen met ADHD ook symptomen van slaapstoornissen had in de ademhaling. In een ander onderzoek had meer dan de helft van de kinderen met ADHD bewijs van RLS (restless legs syndrome) en/of PLMD (periodic limb movement disorder). Bovendien dragen slaapstoornissen bij aan de ernst van ADHD-symptomen wanneer ze naast elkaar bestaan.

Problemen bij het slapen bij ADHD

Ongeveer 55-83% van de personen met ADHD geven aan dat ze slaapklachten hebben. Uit onderzoek is gebleken dat deze slaapklachten gaan over een vertraagd en onstabiel slaap-waakpatroon en een lagere slaapkwaliteit doordat er onder andere een lagere hoeveelheid REM-slaap plaatsvindt. De interne 24-uursklok die verband houdt met ADHD heeft een vertraagde start van melatonine in de avond en een ochtendstress hormoonpiek (cortisol). Hierdoor kan het zijn dat de 24-uursklok uit balans raakt. Wat interessant is om te zien, is dat bij ADHD samenhang te zien is in de afwisseling van de wakker- en slaaptijd vergeleken met geen ADHD. Dat komt door een sterke wisseling van het cortisolhormoon. 

Moeilijkheden bij het beginnen en volhouden van de slaap, worden door ouders gemeld bij maar liefst 70% van de kinderen met ADHD als milde tot ernstige slaapproblemen. Een recente analyse van slaapproblemen bij kinderen met ADHD wees uit dat kinderen en/of hun ouders veel problemen rapporteerde. Bedtijdweerstand, langdurige latentie bij het in slaap vallen (SOL), nachtelijk ontwaken, problemen met het wakker worden in de vroege ochtend, slaapstoornissen in de ademhaling en slaperigheid overdag werden vaker gemeld bij kinderen met ADHD dan kinderen zonder ADHD. Het meest gemelde probleem was ‘moeite met inslapen’.

De slaapverstoring bij ADHD heeft betrekking op de volgende cognitieve functies: tijdbeheer, besluitvorming, organisatie, selectieve aandacht, beoordeling, motivatie, monitoring en modificatie gedrag en het voorspellen van uitkomsten. Slaapverlies heeft ook een negatieve invloed op hersenfuncties die cruciaal zijn voor ADHD, zoals de amygdala, die emotionele reacties en regulatie reguleert, en het striatum, die beloningsgerelateerd gedrag regelt. Onvoldoende slaap is bijvoorbeeld gekoppeld aan veranderingen in beloningsgerelateerde besluitvorming, wat zorgt voor een neiging om grotere risico’s te nemen, gepaard gaand met een lagere mate van bezorgdheid over de mogelijke negatieve gevolgen van dat risicovolle gedrag, een veel voorkomend kenmerk bij kinderen met ADHD. 

Bijpassende gedragingen

Een primaire slaapstoornis kan leiden tot ADHD-achtige symptomen: Een persoon met een slaapstoornis die onvoldoende slaapduur, gefragmenteerde of verstoorde slaap heeft, is overdag slaperiger en heeft gedragssymptomen, waarvan vele overlappen met de kernsymptomen van ADHD.

Naast elkaar bestaande slaapstoornissen kunnen de symptomen van ADHD verergeren: Een slaapstoornis zoals OSA (obstructief slaapapneu) kan voorkomen bij personen met ADHD-symptomen. De cognitieve, stemmings- en gedragsstoornissen die samengaan met ADHD kunnen worden verergerd door hun aanwezigheid. Te weinig slaap door omgevings- of leefstijlfactoren, vooral chronisch, kan het bestaan van ADHD-symptomen verergeren. Sommige kinderen met ADHD, vooral oudere kinderen zouden een vertraagde slaap-waakfase kunnen hebben, wat ervoor kan zorgen dat deze kinderen meer problemen hebben met hun bedtijd, ze doen er lang over om in slaap te vallen en hebben moeite om ‘s ochtends wakker te worden voor school. De behandeling van slaapstoornissen en het waarborgen van voldoende slaap kunnen ADHD-symptomen overdag aanzienlijk verbeteren. 

Naast ADHD bestaande psychische stoornissen kunnen de onderliggende oorzaak zijn van slaapstoornissen bij een kind met ADHD: Ongeveer 70% van de kinderen met ADHD hebben naast ADHD ook andere psychiatrische stoornissen die kunnen zorgen voor slaapproblemen. De meest voorkomende stoornissen die voorkomen met ADHD bij jongere kinderen zijn oppositionele opstandige stoornis (ODD) en angststoornissen. Problemen met het stellen van grenzen met een gedragsstoornis zoals ODD (40 tot 60% van de kinderen met ADHD), kan leiden tot weerstand met de tijd van naar bed gaan. Geschat wordt dat 30% van de kinderen met ADHD een angststoornis heeft en 10% tot 30% een stemmingsstoornis. 

Farmacologische middelen die worden gebruikt om ADHD en/of comorbide psychische aandoeningen te behandelen, kunnen slaapproblemen veroorzaken of verergeren: Met name voorgeschreven medicijnen door een arts of psychiater na het stellen van een diagnose kunnen zorgen voor slecht in slaap kunnen vallen en doorslaapproblemen en ook rusteloze slaap. Slaapproblemen kunnen meteen een zichtbaar effect zijn van de medicatie die de persoon gebruikt. Stimulerende medicatie voor het slapengaan kunnen zorgen voor ‘rebound’-hyperactiviteit en slaapproblemen. Andere psychiatrische medicijnen die gebruikt worden voor kinderen met ADHD kunnen mogelijk ook slaapproblemen verlichten of verergeren.  

Ongezonde slaappraktijken kunnen bijdragen aan slaapproblemen bij ADHD: Late of tegenstrijdige bedtijden, schermtijd ‘s avonds, cafeïne en een gebrek aan bedroutines zorgen voor een negatief effect op de slaap van kinderen. Dit komt vaker voor in gezinnen van kinderen met ADHD. Studies geven aan dat het aanpakken van deze slaapgewoontes een positief effect kan hebben op de slaap van de kinderen en de behoefte van de melatonine kan verminderen. Een ander probleem is het eten midden in de nacht. Dit gebeurt meestal bij kinderen die een hoge doses aan eetlust remmende medicijnen gebruiken en die na het uitwerken van de medicatie veel honger hebben en gaan eten wat de slaap nog meer verergert. 

ADHD-symptomen ‘s avonds en voor het slapengaan: Kinderen die ‘s ochtends ADHD-medicatie gebruiken kunnen een terugkeer naar het basisniveau van hun ADHD-symptomen ervaren als de medicatie-effecten verminderen of een tijdelijke toename van de ADHD-symptomen. Daarbij komt hyperactiviteit, zenuwachtigheid of rusteloosheid voor bij het slapengaan en dit kan zorgen voor problematisch avondgedrag en moeilijkheden bij het slapengaan. Voorgeschreven medicijnen door een arts of psychiater na het stellen van een diagnose kunnen ook effect hebben op de slaap. Ze zorgen er of voor dat kinderen er goed en langdurig door slapen of ze zorgen voor slechter in slaap komen en een slechtere nachtrust door onrust in het lichaam. Ook kunnen er problemen ontstaan met het tot rust komen die vanuit binnen een persoon komen met ADHD of problemen die te maken hebben met de biologische 24-uursklok van het kind. Als medicatie in de avond is uitgewerkt versterkt dat ook de moeilijkheden met slapen. 

Timing van het begin van de slaap ten opzichte van het naar bed gaan: Sommige ouders zullen hun kindje eerder naar bed willen brengen om hem sneller in slaap te kunnen laten vallen, maar daarbij is het eerst belangrijk om vast te stellen of de huidige bedtijd geschikt is voor de leeftijd en de ontwikkeling van het kindje. Kinderen met ADHD kunnen pas later op de avond moe worden, omdat hun brein pas later op de avond melatonine aanmaakt. Als ze overdag oververmoeid zijn gaan ze meer hyperactief gedrag laten zien. 

Mate en tijd van bedtijdweerstand: Kinderen met ADHD en gedragsstoornissen kunnen bijzonder vatbaar zijn voor het zorgen voor bedtijdconflicten. Het is hierbij dus belangrijk dat er grenzen worden gesteld voor het kind en geschikte bedtijdschema’s, regels en routines worden ontwikkeld. 

Behandeling van slaapproblemen bij ADHD

Diagnostisch gestuurde interventie: Het is van het grootste belang dat de behandeling van slaapstoornissen bij ADHD diagostisch wordt gestuurd en in elk individueel geval overeenkomt met de onderliggende etiologie. Dus als een onderliggende primaire slaapstoornis, zoals OSA of PLMD, een etiologische of verergerende rol speelt met betrekking tot ADHD-symptomen, zou een voorzichtige benadering zijn om elke gedocumenteerde slaapstoornis te behandelen voordat de diagnose van ADHD wordt bevestigd (of verworpen). en het starten van een behandeling. De behandeling van slaapproblemen gerelateerd aan comorbide psychische aandoeningen dient zich te richten op de specifieke symptomen; de behandeling van angst kan bijvoorbeeld progressieve spierontspanning, anti-angstmiddelen en/of psychotherapie omvatten.

Gedragsinterventies en slaaphygiëne: Gedragstechnieken die worden gebruikt voor slaapproblemen bij normaal ontwikkelende kinderen zoals methodes waarbij je de afstand beetje bij beetje vergroot bij het slapengaan, zijn ook heel effectief gebleken bij kinderen met ADHD. Studies hebben aangetoond dat het toepassen van gezonde slaappraktijken al voldoende kan zijn om slaapproblemen bij sommige kinderen met ADHD goed te behandelen. 

Aanpassingen van ADHD-medicatie: Het aanpassen van de typen dosering en doseringsschema’s van ADHD-medicijnen kunnen toegestaan worden als er bewijs is dat deze bijdragen aan slaapproblemen. Door het verlagen van de dosering van de medicijnen kan er bij sommige kinderen een vertraagd begin van de slaap ontstaan. Als de dosering te laag is, zou een medicijn met 24-uurs werking een oplossing kunnen zijn (atomoxetine). 

Zoals je ziet wordt slaap beïnvloed als er sprake is van de diagnose ADHD, waarbij een slaaptekort dan ook weer van invloed is op de symptomen van ADHD. Kortom, belangrijk om te weten wat belangrijk voor jou als ouder kan zijn. Onthoud, jij als ouder kent jouw kleintje dan ook het beste en weet het beste wat goed voor hem is!

Wil je in één keer alle informatie over de slaapontwikkeling van jouw kleintje en tips & tricks over opvoeding? Dan weet ik zeker dat The Sleep Dojo iets voor jou is! Door middel van video trainingsmodules, gastsprekers, webinars, Live Q&A’s , Casestudy’s en de mogelijkheid om vragen te stellen aan verschillende slaapcoaches zorgen we ervoor dat jij en jouw kleintje weer de slaap ontvangen die jullie verdienen! Bekijk The Sleep Dojo hier!

Gebruikte bronnen

Babson, K., A. & Feldner, M., T. (2015). Sleep and Affect; Assesment, Theory, and Clinical Implications.

Mindell, J.,A. & Owens, J., A. (2015). A clinical guide to pediatric sleep: Diagnosis and Management of Sleep Problems. London, England: Wolters Kluwer.